در شرایط بحران‌های بزرگ فردی یا جمعی، مانند جنگ، تحولات ناگهانی یا فروپاشی‌های اجتماعی، انسان‌ها با تجربه‌ای پیچیده از اضطراب اگزیستانسیال، بی‌معنایی و سردرگمی مواجه می‌شوند. در این وضعیت، تاب آوری در بحران یکی از مهم‌ترین چالش‌های روانی ماست.
روانشناسی مثبت اگزیستانسیال، به‌جای وعده شادی ساده، ما را به ساخت معنا در رنج دعوت می‌کند. این رویکرد، امکان زندگی آگاهانه و پایدار را حتی در دل تاریکی فراهم می‌سازد. یکی از جمله‌های تأمل‌برانگیز که چنین نگاهی را تقویت می‌کند، گفته شوپنهاور است: «زندگی شاد غیرممکن است، بهترین زندگی که بشر می‌تواند بدست آورد، زندگی شجاعانه است.»
زندگی شجاعانه در مواجهه با بحران
در شرایط بحران‌های بزرگ فردی یا جمعی، مانند جنگ، تحولات ناگهانی یا فروپاشی‌های اجتماعی، انسان‌ها با تجربه‌ای پیچیده از اضطراب، بی‌معنایی و سردرگمی مواجه می‌شوند.
در چنین لحظاتی، جملاتی کوتاه و تأمل‌برانگیز می‌توانند چراغ راهی برای یافتن معنا و تاب‌آوری باشند.
یکی از این جملات مهم، اثر فیلسوف آرتور شوپنهاور است: «زندگی شاد غیرممکن است، بهترین زندگی که بشر می‌تواند بدست آورد، زندگی شجاعانه است.» این جمله، با عمق فلسفی و واقع‌بینی‌اش، بینشی اگزیستانسیال درباره ماهیت زندگی و معنای آن در مواجهه با رنج و عدم قطعیت ارائه می‌دهد.
در این تحلیل، تلاش می‌کنم با رویکرد روانشناسی مثبت اگزیستانسیال، این جمله را باز کنم و اینکه چگونه می‌تواند به افرادی که در شرایط بحرانی دچار تعلیق معنایی شده‌اند، کمک کند تا مسیر تاب‌آوری و معنا را بیابند.
انسان از دیرباز در جستجوی پاسخ به پرسش‌های بنیادین درباره معنا، شادی و هدف زندگی بوده است.
روانشناسی مثبت اگزیستانسیال، به عنوان یک رویکرد نوین در علم روانشناسی، بر این باور است که زندگی انسانی صرفاً جستجوی شادی و لذت نیست، بلکه تلاش برای یافتن معنا، هدف، و تاب‌آوری در مواجهه با رنج و محدودیت‌های ذاتی وجود است.
این رویکرد می‌پذیرد که رنج، ابهام و چالش‌های وجودی بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان هستند و نمی‌توان آن‌ها را حذف کرد، بلکه باید آن‌ها را پذیرفت و با شجاعت و آگاهی در مسیر رشد و معنا پیش رفت.
چرا شادی ناپایدار و رنج اجتناب‌ناپذیر است؟
شوپنهاور، فیلسوف بزرگ قرن نوزدهم، دیدگاهی پیشرو و بدبینانه نسبت به زندگی داشت که بسیار با اصول روانشناسی مثبت اگزیستانسیال هم‌راستا است. در واقع زندگی شجاعانه شوپنهاوری دعوتی فلسفی و روان‌شناختی به پذیرش واقعیت‌های تلخ زندگی و تمرکز بر شجاعت به عنوان بهترین ابزار انسان برای مواجهه با آن است. در ۴ بخش میتوان به این موضوع پرداخت:
1. ناپایداری شادی و طبیعت رنج‌آور زندگی
شوپنهاور در اثر کلاسیک خود The World as Will and Representation (1818)(جهان همچون اراده و تصور)، زندگی را چرخه‌ای از تمایلات و خواسته‌های بی‌پایان می‌داند که هرگز به رضایت کامل نمی‌رسند. از دید او، شادی موقتی است و رنج ذاتی و دائمی؛ پس خوشبختی مطلق و پایدار غیرممکن است.
این دیدگاه با تحقیقات روانشناسی معاصر، از جمله نظریه‌های مارتین سلیگمن در روانشناسی مثبت، همخوانی دارد که شادی را تجربه‌ای گذرا می‌دانند و تأکید می‌کنند که تمرکز صرف بر شادی ممکن است منجر به سرخوردگی شود (سلیگمن, ۲۰۱۱).
شجاعت در دل بحران: از فلسفه تا روانشناسی
2. زندگی شجاعانه به عنوان پاسخ انسانی به رنج
شوپنهاور معتقد بود که بهترین پاسخ به این واقعیت تلخ، زندگی کردن با شجاعت و آگاهی است. شجاعت یعنی پذیرفتن درد و محدودیت‌های وجود بدون توهم و فرار، و ایستادگی در برابر مشکلات و دشواری‌ها (جانوی, ۱۹۹۹).
این مفهوم در روانشناسی مثبت اگزیستانسیال به معنای تاب‌آوری و معناگرایی است؛ یعنی توانایی تحمل ابهام، ترس، و بی‌معنایی، و در عین حال تعهد به زندگی معنادار و رشد فردی (فرانکل، ۱۹۴۶).
رابطه بین تاب آوری، معنا و سلامت روان
3. شجاعت و معنا: کلید زندگی معنادار
ویکتور فرانکل، روان‌درمانگر اگزیستانسیال، نشان داد که یافتن معنا حتی در عمیق‌ترین رنج‌ها می‌تواند موجب سلامت روان و تاب‌آوری شود. زندگی شجاعانه، یعنی پذیرش شرایط سخت و یافتن معنا در آن، به انسان امکان می‌دهد که احساس بی‌معنایی و پوچی را پشت سر بگذارد و زندگی‌ای پرارزش و انسانی داشته باشد (فرانکل، ۱۹۴۶).
روانشناسی مثبت اگزیستانسیال این ایده را گسترش داده و نشان داده است که تعهد به ارزش‌ها و اهداف بزرگ‌تر، موجب افزایش رضایت و سلامت روانی می‌شود (دسی و ریان، ۲۰۰۰).
4. پیوند فلسفی و روان‌شناختی
نگاه شوپنهاور، اگرچه فلسفی و بدبینانه است، اما پایه‌گذار مفاهیمی است که امروزه در روانشناسی مثبت اگزیستانسیال به صورت علمی و عملی توسعه یافته‌اند: پذیرش محدودیت‌ها، شجاعت در مواجهه با واقعیت، و تمرکز بر معنا به جای شادی صرف.
شوپنهاور و روانشناسی مثبت اگزیستانسیال
جمله‌ی شوپنهاور ما را به بازنگری در هدف زندگی دعوت می‌کند. شادی کامل و دائمی، آن‌گونه که معمولاً تصور می‌شود، هدف واقعی و دست‌یافتنی نیست. بلکه بهترین مسیر برای انسان، انتخاب زندگی شجاعانه است؛ زندگی‌ای که در آن رنج و دشواری‌ها پذیرفته شده‌اند، اما پایبندی به معنا، ارزش و رشد فردی حفظ می‌شود.
چگونه در بحرانها شجاعانه زیست کنیم؟
روان شناسی مثبت اگزیستانسیال این رویکرد را تأیید می‌کند و تاکید می‌کند که تاب‌آوری و معناگرایی، کلید سلامت روان و زندگی موفق در دنیای پرچالش امروز است. در نهایت، شجاعت و آگاهی، بهترین همراهان ما در مسیر زندگی هستند.
پیمان رحیمی نژاد
روان‌شناس و پژوهشگر روانشناسی مثبت اگزیستانسیال
منابع:
• Schopenhauer, A. (1818). The World as Will and Representation.
• Janaway, C. (1999). Schopenhauer: A Very Short Introduction. Oxford University Press.
• Frankl, V. E. (1946). Man’s Search for Meaning.
• Seligman, M. E. P. (2011). Flourish: A Visionary New Understanding of Happiness and Well-being.
• Deci, E. L., & Ryan, R. M. (2000). Self-Determination Theory.
